Deze Week in de Familiegeschiedenis: Het overlijden van Leendert Bergwerff
Op zaterdag 18 juni 1803 overleed Leendert Bergwerff uit Maassluis. Leendert Bergwerff is de bet- betovergrootvader (ook wel oudvader genoemd) van mijn oma Baaltje Elizabeth Bergwerff.
Vandaag, 18 juni 2022, is het Vlaggetjesdag. Een groot feest, dat tegenwoordig vooral Scheveningen in rep en roer zet. Van oudsher is het feest verbonden aan de haringvisserij, hoewel die relatie inmiddels minder aanwezig is. De oorsprong van Vlaggetjesdag lijkt te vinden in het nog oudere gebruik van ‘Buisjesdag’: de dag dat de haringvissers uitvoeren, oorspronkelijk op schepen die ‘buizen’ werden genoemd. Er werd een gebedsdienst gehouden, om Gods zegen over de reis en de vangst. Vervolgens werden de met vlaggen versierde schepen uitgezwaaid door de achterblijvers. Buisjesdag vond oorspronkelijk plaats in Vlaardingen en Maassluis. Deze steden hadden lange tijd het alleenrecht op het haring kaken (vis ontdoen van zijn kieuwen en ingewanden).
Mocht u zich afvragen wat dit alles te maken heeft met Leendert Bergwerff, die vandaag 219 jaar geleden overleed…. Hij was één van de mannen die op Buisjesdag 1803 was uitgevaren uit Maassluis. Een reis waar hij nooit meer van zou terugkeren. Omdat in 1803 de Burgerlijke Stand nog niet was ingevoerd, weten we alleen wat er met Leendert gebeurd is uit getuigenverklaringen. Maar laten we eerst eens kijken wat we over hem te weten kunnen komen.
Leendert Bergwerff was de oudste zoon van Aldert Bergwerff en Maria Regoort. Hij was op 20 juni 1760 gedoopt in Maassluis. Op 28-jarige leeftijd trouwde hij met Neeltje Poot. Samen kregen zij tussen 1789 en 1799 zes kinderen, die allemaal volwassen werden. Dankzij de huwelijken van deze kinderen weten we wat er met hun vader is gebeurd. De oudste, Aldert, trouwde in 1815 met Jannetje van Baalen. Op dat moment is de Burgerlijke Stand wel ingevoerd en Aldert wordt gevraagd om te bewijzen dat zijn vader niet meer in leven is.
Het overlijden van Leendert
Aldert vraagt vier mannen, Gerrit Mus, Cornelis Bergwerf, Cornelis Kroon en Arij Groenewegen, om officieel te verklaren dat zij weten dat zijn vader is overleden. Hun verklaring luidt, dat zij ‘zeer wel […] hebben gekend […] Leendert Bergwerf, in leven zeeman, wonende te Maassluis […], en ook zeer wel te weten, dat hij in de maand Junij van den jare agttien honderd en drie, met het hoekerschip genaamt de Hopende Visser, gevoerd door den eersten comparant [Gerrit Mus] als schipper […] op deszelfs reize en wel op den agttienden derzelver maand, aan de gevolgen van een borstkwaal is overleden en overboord gezet.’[1]
Het is duidelijk dat Gerrit Mus een goede getuige is, aangezien hij de schipper van het schip was. Ook Cornelis Bergwerf blijkt op het schip aanwezig te zijn geweest. De andere twee mannen zeggen dat ze weten wat er met Leendert is gebeurd omdat ‘na het bekend worden van dit geval, de rouw door des overledens vrienden te Maassluis algemeen aangenomen is’.
Bij de huwelijken van de volgende drie kinderen van Leendert en Neeltje (onder andere dat van mijn voorvader Arij) worden soortgelijke verklaringen afgelegd, door andere mannen. In totaal verklaren 12 mannen dat dit is hoe het met Leendert is afgelopen, waarvan er 3 aanwezig waren op het schip (inclusief de twee eerder genoemde) en 4 mannen twee keer een verklaring tekenen.
De essentie van de verklaring is iedere keer exact hetzelfde. De reden die in de latere verklaringen door de getuigen wordt gegeven waarom ze op de hoogte zijn is net iets anders verwoord: ‘dat het gemeld overlijden van voornoemden Leendert Bergwerff, dadelijk na de aankomst van het voorzeide schip, door de equipagie van hetzelve is bekend gemaakt, algemeen geloofd en den rouw over denzelven, door zijn famiellie aangenomen is geworden.’ Het komt natuurlijk op hetzelfde neer, maar is het niet prachtig hoe het wordt verwoord?
Overigens worden bij de huwelijken van de jongste twee kinderen in de jaren 30 van de 19e eeuw, geen nieuwe verklaringen meer afgelegd. De verklaring bij het huwelijk van dochter Maria uit 1823 wordt hierbij hergebruikt. Misschien waren de benodigde getuigen inmiddels niet meer in leven.
Leendert Bergwerff, een haringvissende zeeman met een zeemansgraf. Mooi om juist op Vlaggetjesdag even bij hem stil te staan.
[1] Een borstkwaal zou kunnen duiden op een tuberculose-besmetting.
<- Meer blogs <-